حکم نمایش سیمای پیامبران الهی و صحابۀ کرام در رسانه‌های تصویری

بیانیۀ مجمع فقه اسلامی وابسته به سازمان رابطۀ عالم اسلامی در مورد حکم نمایش سیمای پیامبران الهی و صحابۀ کرام در رسانه‌های تصویری

بیستمین نشست مجمع فقه اسلامی وابسته به سازمان رابطۀ عالم اسلامی، طی روزهای چهارم تا هشتم دی ماه سال ۸۹/ ۱۹ تا ۲۳ محرم‌الحرام۱۴۳۲ه.ق. در مکۀ مکرّمه برگزار شد. در این نشست تولیدات سینمایی برخی از شرکت‌هایی که در زمینۀ تهیه و توزیع فیلم و سریال فعّالیت می‌کنند و در تولیدات آنها بازیگران در نقش پیامبران و صحابه جلوی دوربین می‌روند، مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در پایان بیانیۀ ذیل صادر شد:

مجمع فقه اسلامی بر مصوبۀ هشتمین نشست خود که در سال ۱۴۰۵هـ.ق برگزار شد، و براساس آن نمایش‌ تصویر حضرت رسول اکرم‌ صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم‌ و سایر انبیای الهی و نیز صحابه، حرام و ممانعت از این اقدام واجب اعلام شد، تأکید می‌کند.

با توجه به تولیدات سینمایی برخی شرکت‌ها که سعی دارند فیلم‌ها و سریال‌هایی تولید کنند که در آنها بازیگران در کاراکتر پیامبران و صحابه به ایفای نقش می‌پردازند، مجمع بر مصوبۀ سابق خود تأکید و اعلام می‌کند: تولید این‌گونه فیلم‌ها و سریال‌ها و نیز توزیع، مشاهده، تبلیغ و نمایش آنها در شبکه‌‌های تلویزیونی حرام است؛ زیرا این اقدام تنزل مقام و منزلت منیع این بزرگوران را در پی دارد و ابزاری جهت تمسخر و استهزا به ساحت مقدس آنان فراهم می‌آورد.

امّا این توجیه که به‌وسیلۀ این سریال‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی می‌توان به معرفی شخصیت و بیان سیرت افراد مزبور پرداخت، پذیرفتنی نیست؛ زیرا قرآن کریم به نحو مطلوب به این موضوع پرداخته است. خداوند متعال ارشاد می‌فرماید: «نحن نقص علیک أحسن القصص بما أوحینا إلیک هذا القرآن» [یوسف:۳]؛ ما از طریق وحی این قرآن، بهترین سرگذشت‌ها را برای تو بازگو می‌کنیم.

باز در جای دیگری می‌فرماید: «لقد کان فی قصصهم عبرۀ لأولی الألباب ما کان حدیثاً یفتری و لکن تصدیق الذی بین یدیه و تفصیل کل شیء و هدی و رحمۀ لقوم یؤمنون» [یوسف:۱۱۱]؛ به‌راستی که در داستان [زندگی] آنان، عبرتی برای همۀ خردمندان است. [قرآن] سخنی نیست که به دروغ بربافته شده باشد، بلکه تصدیق‌کنندۀ کتابی است که پیش از آن است و بیان‌کنندۀ هر چیز، و برای گروهی که ایمان می‌آورند [مایۀ]‌ هدایت و رحمت است.

خاطرنشان می‌شود که مصوبۀ جمعیت علمای طراز اوّل و فتاوای صادره از سوی کمیسیون دائمی بحوث علمی و افتای عربستان سعودی و نیز مجمع بحوث اسلامی قاهره و سایر نهادها و انجمن‌های اسلامی در سراسر جهان بر تحریم بازیگری در نقش انبیا و پیامبران الهی اتفاق نظر دارند؛ بنابراین دیگر مجالی برای اجتهادات فردی در این باب باقی نخواهد ماند. همچنین این مجمع بار دیگر آنچه را که در تاریخ ۱۶/۱۱/۱۴۳۱هـ.ق. از سوی سازمان رابطۀ عالم اسلامی صادر شد، مورد تأکید قرار می‌دهد.

بدیهی است که خداوند متعال انبیا و رسولان را بر همۀ جهانیان برتری عنایت فرموده است، چنان‌که در قرآن کریم می‌فرماید: «و تلک حجتنا آتیناها ابراهیم علی قومه نرفع درجات من نشآء إن ربّک حکیم علیم و وهبنا له إسحاق و یعقوب کلاً هدینا و نوحاً هدینا من قبل و من ذریته داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون و کذالک نجزی المحسنین و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس کل من الصالحین و اسماعیل و الیسع و یونس و لوطاً و کلاّ فضلّنا علی العلمین» [انعام:۸۳ ـ ۸۶]؛ و این حجت ماست. آن را به ابراهیم بر [ضدّ] قومش دادیم. هر کس را بخوهیم در مراتب [و منزلت] فرا می‌بریم، بی‌گمان پرورگارت فرزانۀ داناست. اسحاق و یعقوب را به او بخشیدیم، هر یک [از آنان] را هدایت کردیم و به نوح [نیز] پیش از این راه نمودیم. و از فرزندان او (ابراهیم) داود و سلیمان و ایوب و یوسف و موسی و هارون [را نیز هدایت کردیم]. و بدینسان به نیکوکاران پاداش می‌دهیم. و [نیز] زکریا و یحیی و عیسی و الیاس [را هدایت کردیم] هر یک [از آنان] را بر جهانیان [هم‌روزگارشان] برتری دادیم.

در قسمت پایانی آیات بالا برتری پیامبران بر سایر جهانیان بیان شده است. بدون تردید حضرت رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وسلّّّّم‌ بهترین انبیا و برترین آنهاست؛ چنان‌که ایشان دربارۀ خود می‌فرماید: «أنا سید ولد آدم یوم القیامۀ، و اوّل من ینشق عنه القبر، و اوّل شافع، و اوّل مشفّع» [صحیح مسلم، کتاب الفضایل باب تفضیل نبینا علی جمیع الخلائق، رقم۵۹۴۰]؛ من در روز رستاخیز سرور فرزندان آدم هستم و اوّلین کسی خواهم بود که قبر وی شکافته می‌شود و نخستین شفاعت‌کننده هستم و سفارشم نیز پذیرفته می‌شود.

بنابراین باید گفت این مقام و منزلتی که خداوند به پیامبران خود، به‌ویژه پیامبر ما حضرت محمّد مصطفی صلّی‌الله‌علیه‌وسلّّّّم‌ عنایت کرده است، می‌طلبد که ما همواره آنان را گرامی بداریم و به آن بزرگواران احترام بگذاریم. بدون تردید کسانی که کوچکترین اهانتی به ساحت مقدس آنان روا می‌دارند، در دنیا و آخرت گرفتار رسوایی و ناکامی خواهند شد. پروردگار متعال دربارۀ پیغمبرش حضرت محمّد صلّی‌الله‌علیه‌‌وسلّّّّم‌ همچنین می‌فرماید: «إن الذین یؤذون الله و رسوله لعنهم الله فی الدنیا و الآخرۀ و أعدّ لهم عذاباً مهیناً» [احزاب:۵۷]؛ کسانی‌که خدا و رسولش را می‌رنجانند، خداوند آنان را در دنیا و آخرت از رحمت خود به دور می‌دارد و برای آنان عذابی خوارکننده مهیا کرده است.

الله ‌سبحانه‌و‌تعالی اذیت و آزار پیامبرش را اذیت و آزار خود خوانده و آزاردهنده را به محرومیت از رحمت خویش و به عذاب دردناک وعده داده است.

علما معتقدند اذیت و آزار آن‌حضرت صلّی‌الله‌علیه‌وسلّّّّم‌ محدود به یک امر خاص نیست، بلکه هر قول و عملی که آزار ایشان را در پی داشته باشد از مصادیق آزاررسانی و توهین به ایشان به‌شمار می‌رود.

نمایش تصویر پیامبران الهی، بستری را فراهم خواهد کرد تا شخصیت آن بزرگواران روزبه‌روز با سوءظن و تردید مواجه شود و تصور نادرستی نسبت به آنان در ذهن مخاطب ایجاد شود؛ زیرا به هیچ‌وجه نمی‌توان وضعیت بازیگران را با وضعیت انبیا در سیمای ظاهری، راه و روش، سلوک و رفتار مقایسه کرد. نکتۀ دیگر آن‌که معمولاً بازیگرانی که در نقش پیامبران الهی ظاهر می‌شوند، یا این‌که سابقۀ ایفای نقش‌های منفی را در کارنامه دارند و یا در آینده ممکن است به ایفای چنین نقش‌هایی بپردازند. این فرایند موجب می‌شود که در ذهن بیننده به‌جای اوصاف پیامبری که داستان زندگی‌اش جلوی دوربین رفته است، دقیقاً همان اوصاف بازیگر جلوه ‌کند.

بنابراین امت اسلامی ‌باید به تکلیف شرعی خود در دفاع از ساحت مقدس پیامبران و حراست از جایگاه‌ شامخ آنان عمل کند و حرکت کسانی را که به ساحت مقدس آنان توهین روا می‌دارند، متوقف کند.

خداوند،‌ صحابۀ بزرگوار را بر اثر مصاحبت و همراهی با حضرت رسول‌ اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم‌ گرامی داشت و از میان سایر مردم تنها آنان را به این مقام والا برگزید. عظمت آنان باعث شد تا از سوی پروردگار مورد تعریف و تمجید قرار گیرند،‌ آن‌جا که می‌فرماید: «محمّد رسول‌الله و الذین معه أشداء علی الکفار رحماء بینهم تراهم رکعاً سجداً یبتغون فضلاً من الله و رضواناً سیماهم فی وجوهم من أثر السجود ذلک مثلهم فی التوراۀ و مثلهم فی الإنجیل کزرع أخرج شطئه فآزره فاستغلظ فاستوی علی سوقه یعجب الزرّاع لیغیظ بهم الکفار وعد الله الذین آمنوا و عملوا الصالحات منهم مغفرۀ و أجرا عظیماً» [فتح:۲۹]؛ محمّد صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم رسول خداست و کسانی‌که با اویند بر کافران سخت‌گیر و با یکدیگر مهربانند. آنان را در حال رکوع و سجده می‌بینی که از خداوند فضل و خشنودی می‌جویند. نشانۀ [درست‌کاری] آنان اثر سجده‌‌ای است که بر پیشانی‌هایشان نمایان است. این وصف آنان در تورات و وصفشان در انجیل است. مانند زراعتی هستند که جوانه‌اش را برآوَرْد و آنگاه آن را تنومند ساخت آنگاه ستبر شد، سپس بر ساقه‌هایش ایستاد به گونه‌ای که دهقانان در تماشای آن حیران می‌مانند تا از [دیدن] آن کافران را به خشم آورد. خداوند به کسانی که از آنان ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند، آمرزش و پاداشی بزرگ وعده داده است.

باید گفت بازیگران سینما هرگز نمی‌توانند سیره و روشی را برگزینند که صحابۀ پیامبر از آن برخوردار بوده‌اند. از طرفی سناریونویسان فیلم‌ها و سریال‌هایی که روایت‌گر داستان زندگی صحابه هستند، رطب و یابس را با هم یک‌جا نقل می‌کنند و از هر آنچه آنان را در تحت‌تأثیر قراردادن بیننده کمک کند، سود می‌جویند و چه‌بسا پندارهای ذهنی و رویدادهایی تخیلی را به فیلمنامۀ خود می‌افزایند، ‌در حالی‌که واقعیت چیز دیگری است.

همچنین گاهی برخی از بازیگران در نقش آنانی ظاهر می‌شوند که با صحابه جنگیده و یا مظلومان را شکنجه کرده‌اند، لذا کلمات کفرآمیزی مانند سوگند خوردن به نام بت «لات» و «عزّی» بر زبان جاری می‌‌کنند و یا به مذمّت حضرت رسول‌اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وسلّم‌ و قرآن می‌پردازند؛ سخنانی که به زبان آوردن آنها به هیچ‌وجه جایز نیست.

اما آنچه بعضی ادعا می‌کنند و می‌گویند با جلوی دوربین بردن داستان زندگی پیامبران الهی و صحابۀ کرام، کار دعوت به سوی اسلام و بیان مکارم اخلاق و آداب اسلامی انجام می‌گیرد، درست نیست. بالفرض اگر چنین مصلحتی هم وجود داشته باشد، نباید آن‌ را معتبر دانست؛ زیرا این اقدام فساد بزرگتری را که بی‌احترامی به ساحت انبیا و صحابه و توهین به آنهاست، به دنبال دارد. یکی از قواعد مسلّم در شریعت اسلامی آن است که مصلحت وهم‌آلود و خیالی، اعتباری ندارد و اصل دیگری می‌گوید هرگاه مصلحت، فساد و شرّی را به همراه داشت که با آن برابری می‌کرد، در خورِ اعتنا نخواهد بود؛ زیرا پیشگیری از بروز مفاسد بر جلب مصلحت‌ها اولویت دارد، حال چه رسد به این که عامل فساد از مصلحت مهم‌تر و بزرگتر باشد، فرآیندی که ما در نمایش تصویری داستان زندگی پیامبران الهی و صحابه شاهد آن هستیم.

گفتنی است که دعوت به اسلام و اظهار مکارم اخلاق با ابزارهای مشروعی صورت می‌پذیرد که موفّقیت آن در طول تاریخ امّت اسلامی به اثبات رسیده باشد؛ بنابر‌این از رسانه‌های گروهی انتظار می‌رود در بیان سیرت پیامبران عظیم‌الشان و صحابۀ کرام همکاری نمایند، البته نه این‌که شخصیت آنان را به نمایش بگذارند. آنان باید در پرتو تعلیمات الهی و رهنمودهای نبوی، مسئولیت خود را در راستای بیداری تودۀ ملّت‌ها به نحو شایسته ایفا کنند، تا مردم به دین تمسک بجویند و به سلف‌شان احترام بگذارند.

 

 

ترجمۀ محمدرضا رخشانی

چاپ شده در شمارۀ ۴۴-۴۵ فصلنامۀ ندای اسلام